Το ουσιαστικό είναι αόρατο στο μάτι

Υπάρχουν φωτογραφίες οι οποίες σε σοκάρουν τόσο, ώστε αν δε ξεσπάσεις σε λυγμούς (ή πάλι αφού ξεσπάσεις) πιάνεις να γράφεις και να γράφεις, μέχρι που κάποτε το σώμα σου δεν έχει πλέον σημασία. Δεν πεινάς, δε διψάς, ίσως κιόλας να μην αναπνέεις, ίσως πάλι ν' αναπνέεις όσο ανεπαίσθητα απαιτεί μια τυπική συντήρηση της ύπαρξης. Έχεις απομείνει μια ματιά καθαρή από προσμίξεις κι αντιπαρατίθεσαι μονάχα με μιαν άλλη ματιά ή με τις λέξεις, που συχνά είναι το ίδιο. Μ' άλλα λόγια, η συνείδηση οργώνει τον εαυτό της. Τις στιγμές αυτές, όλος ο κόσμος κι όλες οι συναρτήσεις του καταρρέουν σε θραύσματα. Απομένουν μόνο συναισθήματα ανέκφραστα, πρωτογενή, κι εσύ παλεύεις μάταια να τα στριμώξεις στα μικρά πλοιάρια διαφυγής, που είναι οι λέξεις, με την προσδοκία να ξεφύγουν απ' τον όλεθρο, με την ελπίδα να σωθούν απ' την άλωση ετούτη π' απλώνεται σα πυρκαγιά κι εξαγνίζει βίαια τα σωθικά σου. Αύριο, σαν ξυπνήσεις πια φορτωμένος με την καινούργια θέαση, στην οποία άκων μυήθηκες, θα είσαι ένας άλλος κι ο κόσμος θα πρέπει να χτιστεί απ' την αρχή στα ερείπιά του.

Μ' άλλοτε, είναι φορές που σοκάρεσαι με τέτοιον τρόπο, ώστε τα προηγούμενα δεν έχουν καμία σημασία. Απομένεις αμήχανος, για ώρες ή μέρες ή για πάντα. Η επόμενη φωτογραφία είναι μια τέτοια έκρηξη, η οποία σε αφήνει διαμελισμένο, καταμεσίς μιας οθόνης που δεν έχει πια νόημα. Αφημένος στην άκρη σαν ξέψυχη μαριονέτα, κάθε βούληση και προσανατολισμός απόλλυνται. Αν ήταν ο άνθρωπος κάτι, ως τα τώρα, ήταν πρωτίστως πρόσωπο. Έτσι έμαθες να συλλογάσαι τους ανθρώπους που αγαπάς, έτσι να διεκδικείς από τη λήθη εκείνους που δεν είναι πια ή τους ανθρώπους που δε γνώρισες ποτέ, αλλά σ' έπλασαν με τον τρόπο τους. Τι απομένει, λοιπόν, στον άνθρωπο αν του στερηθεί το πρόσωπο; Κι ομως ετούτο το συναίσθημα δε μοιάζει απόγνωση, μήτε αποστροφή. Είναι σίγουρα δέος, μα κυρίως μι' άβολη ανησυχία μπροστά σε τούτο το ανοιχτό ερώτημα, που δε σ' έχει ανάγκη για την απάντησή του. Προχωρά δίχως εσένα μα σε προσκαλεί να το συνδράμεις. Ετούτη η αφύπνιση σ' ένα επόμενο στάδιο συνείδησης, δεν έρχεται τελικά ούτε απ' την φιλοσοφία, ούτε απ' την αγάπη. Επιδράμει στις ζωές μας αδήριτο, μέσα απ' την επιτακτική ανάγκη ενός πλάσματος για ζωή και την τεχνολογική δυνατότητα. Υπάρχει επιλογή άλλη, πέρα απ' την επιλογή του δώρου της επικοινωνίας σ' ένα πρόσωπο που τη στερήθηκε με τέτοια δεινότητα, ώστε κανείς αλώβητος δε μπορεί να χωρέσει στη στενή του αντίληψη; Υπάρχει επιλογή άλλη, παρά να προχωρήσουμε και ν' αγκαλιάσουμε κι ετούτη τη νέα αλήθεια, που αρχίζει ν' ανασαίνει δειλά;

Μ' αν εξαιρέσει κανείς τις πολλαπλές αλληγορίες ή τις ειρωνίες ετούτης της φωτογραφίας (παρατήρησε άραγε κανείς ότι το μόνο πρόσωπο δίχως μάσκα είναι μια «μάσκα» δίχως πρόσωπο;) απομένει μονάχα ετούτη η ένσταση : γι' αλλη μια φορά το γεγονός-συμβάν παίρνει το προβάδισμα σε σχέση με το γεγονός-άνθρωπο. Η γυμνή ιστορία του ανθρώπου που θα ντυθεί μια νέα ζωή θα παραμείνει σφραγισμένη πίσω απ' το ιατρικό απόρρητο, την αδιαφορία ή την απέχθεια, αφήνοντας το αληθινό ερώτημα έρμαιο της απανταχού ηθικολογίας. Γιατί το ουσιαστικό ζητούμενο, εκείνο που δυστυχώς θ' αποσυντεθεί τάχιστα μέσα στην οχλαγωγία της επικαιρότητας, δεν είναι τελικά ποιο «πρόσωπο» θα μεταμοσχευθεί, αλλά ποιο πρόσωπο θα γεννηθεί όταν - καλώς εχόντων των πραγμάτων - η ασυνθηκολόγητη βούληση, πίσω απ' τους μύες και τα νεύρα, αναδυθεί στην επιφάνεια σαν το πρώτο κι αυθόρμητο χαμόγελο. Κλείνω αυτή την ανάρτηση, αφήνοντας τους γενναιότερους από εσάς να συνεχίσετε στην αληθινή ιστορία της Katie Stubblefield, πίσω απ' το χειρουργικό στιγμιότυπο. Αυτές οι εικόνες χρειάζονται μήνες για να τις χωνέψει κανείς κι είναι τίμιο να λιποψυχούμε, αλλά δεν είναι τίμιο να πάψουμε να προσπαθούμε, απέναντι στο πρόσωπο εκείνης που τελικά είμαστε εμείς ή αυτοί που αγαπούμε.

Είκοσι χιλιάδες νάιλον κάτω απ' τη θάλασσα

Τραγική ειρωνία; Κάθε που ο άνθρωπος ξεπερνάει εαυτόν, διαπιστώνει περίτρανα ότι κι ο εαυτός του ξεπερνά τον άνθρωπο. Ça veut dire : ο Λούκυ Λουκ του παραλογισμού. Μισό αιώνα (συν τα ψιλά) μετά τους Jacques Piccard και Don Walsh κι εφτά γιομάτους χρόνους μετά τον James Cameron, ένας ακόμη αθεόφοβος εγχειρηματίας, ο Victor Vescovo, θα πιάσει κι ετούτος πάτο, βουτώντας στα 10.927 μέτρα - ή αν το θέλετε να ξεμπερδεύουμε : 11 στρογγυλά χιλιόμετρα. Για όσους είχανε χάσει τα προηγούμενα επεισόδια, το δέος χτυπάει κόκκινο κι η φαντασία πιάνει να οργιάζει. Ποιοι θησαυροί αμύθητοι και ποια γεννήματα ανίερα, ποια ασύλητα μυστήρια φωλιάζουν άραγε στα τρίσβαθα των Μαριανών, περιμένοντας να καταβροχθίσουν κάποτε τον ανθρώπινο νου ή τη σάρκα;

Κι όμως, η καθημερινή τριβή με τον κινηματογράφο - όπως και κάθε αισθητική υπερβολή - έχουν καταφέρει λοιπόν το πλήγμα τους. Η φυσική έκπληξη του ανθρώπου έχει αλλοτριωθεί αισθητά, όσο κι η σύμμετρη αντίληψη της πραγματικότητας. Η πρώτη εντύπωση είναι μια στάλα απογοητευτική : μήτες αδηφάγα φύκια γέρνουν ασφυκτικά πάνω απ' το φακό, μήτες οξειδωμένοι σκελετοί κουρνιάζουν στις κώχες μοβόρων σπηλαιωμάτων, μήτε δυσπλαστικά πλοκάμια περιελίσσονται γύρω από γιγάντια καλαμάρια ή κράκεν. Μονάχα μια μονότονη, χαριτωμένη αμμουδιά, καταποντισμένη σε μια πνιγηρή ηρεμία και μιαν άβυσσο απέριττη. Κι εκεί, εν μέσω γαλήνιας έκπληξης κι αρμονικής μετεώρισης, καθώς ο νους παρακολουθεί την κίνηση κάμερας και φωτός σαγηνευμένος, κοιτάζοντας ενστικτωδώς πάνω απ' τον ώμο του εκείνη την αδιόρατη απειλή που ίσως απόμεινε αστάθμητη από την πρόνοια και τη φαντασία, ξάφνου, σε μια στροφή του δρόμου η μαγεία καταρρέει εκκωφαντικά. Είναι εκείνη η παράταιρη ιδιότητα μερικών πραγμάτων, την οποία ο λαϊκός κόσμος θίγει με την εύστοχη αργκό του και τον αδόκιμο όρο "ξεγκαβλέ". Ξάφνου, λοιπόν, σε μια στροφή του δρόμου, τα πάντα γίνονται τελείως ξεγκαβλέ!

Έντεκα χιλιόμετρα κάτω απ' την επιφάνεια της θάλασσας έχει θρονιαστεί μια ακόμη απερίφραστη απόδειξη πως η μαλακία προηγείται του ανθρώπου, όπως ακριβώς η υστερική φωνή του Αδόλφου Χίτλερ, θα προηγείται εις τον αιώνα των αιώνων, από την 5η Συμφωνία του Μπετόβεν - ή έστω τη Σκόνη και Θρύψαλα του Κορκολή. Ένα αντικείμενο που μοιάζει με μικρή πλαστική σακούλα - κατά τα λεγόμενα του επικεφαλής, τα οποία ωστόσο μένουν ακόμη να επιβεβαιωθούν - στέκει παράμερα, σφυρίζοντας αδιάφορα, φυτεμένο "αρμονικά" στο υποβλητικό τοπίο. Το περίεργο και μάλλον απογοητευτικό είναι πως ακόμα κι αν η υποψία αποδειχτεί λαθεμένη, η διαπίστωση ετούτη φαντάζει, παρόλα αυτά, καθόλα φυσιολογική σε όποιον την ακούει. Φυσιολογική και συνεπής με την πραγματικότητα - ή έστω μια πραγματικότητα. Μ' άλλα λόγια, σε καμιά περίπτωση δεν πέφτουμε κι από τα σύννεφα. Ακριβώς εδώ βρίσκεται το πρόβλημα! Όταν το απεχθές δε συνιστά πια έκπληξη, η ενέργεια της απογοήτευσης αγγίζει πια την ταχύτητα διαφυγής απ' την υπομονή ή την ελπίδα. Τότε η απογοήτευση μετουσιώνεται σε βαριά μελαγχολία - ή αηδία. Έπειτα, παίρνει τα πάντα παραμάζωμα.

Αν φαντάζει λογικό σε κάποιον - αντίς παράδοξο - ένα σκουπίδι στα βαθύτερα κοιλώματα της Γης ή στους υψηλότερους μαίανδρους της ατμόσφαιρας, τότε πόση μπίχλα και σκουπιδαριό θα 'πρεπε να περιμένει κανείς στο μέσο της κανονικής κατανομής του κόσμου, δηλαδή εκεί ακριβώς όπου οι άνθρωποι (και τ' άλλα πλάσματα) διάγουν τους καθημερινούς τους βίους! Δε χρειάζεται να πει κανείς πολλά. Συχνά, η δύναμη της εικόνας είναι όση πληροφορία ή γνώση χρειαζομαστε : τ' ανοιγμένα στομάχια από τα θαλασσοπούλια, που ξεχειλίζουν πλαστικά καπάκια και νάιλον σακούλες, δεν είναι λιγότερη βλαστήμια σε ό,τι ιερό έχει απομείνει, απ' το ανοιχτό κεφάλι, πατικωμένο σε μια λερή κώχη ασφάλτου, πάνω σε τσίχλες και ξεντεριασμένα αποτσίγαρα, δίπλα σε θρυμματισμένα πλαστικά και γυαλιστερά περιτυλίγματα κρουασάν - μια βρωμιά, δηλαδή, που σοδομίζει τη ζωή και ξεφτιλίζει το θάνατο.

Αχ, ο Άνθρωπος, αυτό το αιώνιο παιδί, που νομίζει πως όλος ο κόσμος περιστρέφεται γύρω του, ώσπου το προλαβαίνει ο καρκίνος! Αυτός ο φαύλος κύκλωπας, που φτιάχνει με το νου του ένα σύμπαν μες στο σύμπαν! Που συνθέτει μηχανές ασύλληπτες, μηχανές του αέρα και άλλες των υδάτων, μηχανές της γης και μηχανές των ουρανών. Μα όσο μακρύτερα κι αν ταξιδέψει, όσο βαθύτερα κι όσο ψηλότερα, με τρόπο παράδοξο, πάντα στο τέρμα της διαδρομής θα συναντά ξανά τον εαυτό του. Με τρόπο δαιμονικό κι απροσδιόριστο, αγκομαχώντας πάντα στο κατόπι των συνεπειών και ξένος προς κάθε πρόνοια, αυτό που γυρεύει διακαώς να επιτύχει θα σκοντάφτει, αναπόδραστα, σ' εκείνο στο οποίο απέτυχε κάποτε παταγωδώς.

Musée des Arts et Métiers @ Paris